Čoka

Čoka je staro naselje. To potvrđuju ostaci materijalne kulture koji datiraju iz vremena pre nove ere. Iz tog vremena u neposrednoj okolini Čoke postoji nekoliko lokaliteta od kojih je najpoznatiji »Kremenjak«. Kako se arheološki materijal iz »Kremenjaka« odlikuje određenim specifičnostima, u arheologiji je uveden pojam »Čokanska kultura«.

Stari naziv mesta je Čaka, koji je po Borovskom (dr. Borovski Šandor član Mađarske kraljevske akademije nauka i sekretar Mađarskog istorijskog društva) lično ime i tek kasnije je pretvoreno u Čoka. Mesto je registrovano kao dedovina plemena Čanad. U pisanim dokumentima prvi put se spominje 1247. godine, pripadala je palatinu Pongracz, sinu Kelemeneš bana, a dobili su je od kralja 1256. godine. Čoku zajedno sa ribnjacima nasledili su potomci Kelemeneš. Još 1280. godine bila je u posedu Tamaša sina palatina Pongracza kada su je kunski razbojnici spalili, posle čega je godinama bila pusta.

Kralj Robert, je na početku svog vladanja, Čoku oduzeo od plemena Čanad i tek 1321. godine ponovo vratio, posredovanjem čanadskog "prepost"-a (biskupa). Prilikom seobe 1337. godine deo imanja koji leži prema livadi pripao je porodici Telekdi a deo prema Tisi pripao je porodici Makofalvi. Ove dve porodice su u tom vremenu Čoku ponovo naseljavali. 1469. godine, beleženi su kao vlasnici udova Deaka Ševenjhazi Alberta, udova Telekdi Lerinca i Serenji Oros Laslo. 22. maja 1508. godine izdejstvovao je za sebe Telekdi Ištvan za ovaj posed novo darovno pismo.

Još prve polovine XVI. veka Čoka se ubraja u veća naselja pa je čak i Olah Mikloš u svom delu napisanom 1536. godine smatrao nužnim da je spomene. Odmah po padu Temišvara započelo je propadanje i ovog naselja, vlastela i kmetovi beže a na njihova mesta naseljava se nekoliko srpskih pastira. Po turskom zapisu 1557-1558 nađeno je svega 13 žitelja. 1561. godine je palatin (državni išpan) Nadasdi Ištvan oduzeo Čoku od Telekdi Mihalja koji je otkazao poslušnost i poklonio je Karačonji Laslu, dok je poslednji potomak porodice Mako svoj deo poseda ostavio svojom oporukom iz 1563. godine, svojoj sestri Iloni i sinu Cokoli Đerđu. 1564. godine kraljevski poreski popisivač je zabeležio ovde 5.5 porte (poseda) ali po padu Đule pripada turcima i skoro sasvim propada, tako da su 1580. godine ovde živela svega 4 srpska pastira. Posle poraza turaka kod Sente na mesto starog naselja došlo je još 36 srpskih pastira. 1753. godine Čoka je označena kao srpsko naselje i imala je 192 doma. Prilikom svog proputovanja južnog dela Ugarske 1768. godine došao je car Josif II. iz Kikinde u Čoku a odavde je otišao da obiđe poprište bitke kod Sente. 1773. godine osnovana je srpska škola i podignuta pravoslavna crkva. 1779. godine Čoka je priključena Torontalskoj županiji.

Kada je u Beču rešena prodaja državnih dobara, Čoku je na javnoj dražbi 1782. godine kupio Marcibanji Lerinc koji je ovamo odmah doveo mađare – radnike. 1785. godine osnovana je rimokatolička kapelanije pod upravom temišvarskog biskupa, a 1808. godine pretvorena je u plebaniju. 1797. godine Čoka je izdejstvovala sebi naziv varošica sa tržišnim privilegijama. 1800. godine došlo je iz preko Dunavskih krajeva više mađarskih porodica, a 1806. godine slovačkih. Čoka je dobila pravo na održavanje godišnjih vašara 19.09.1801. godine.

Rimokatolička crkva je podignuta izdašnom pomoći porodice Marcibanji u periodu od 1803-1809. godine. Marcibanji Lerinc snabdeo je crkvu sa puno skupocenih crkvenih slika koje je nakupovao prilikom zatvaranja katoličkih manastira u vreme vladavine Josifa II. Nažalost veći deo od ovih slika 1849. godine je upropašćen.

Godine 1830., 1836. i 1849. pustošila je kolera i stradalo je 141 osoba.

Poslednji vlastelin Čoke bio je Marcibanji Lerinc, koji je započeo zidanje kaštilja, nakon njegovog samoubistva imanje je 1868. godine prešlo u ruke Barber Agoštona i Klasemann pivarima iz Kobanje. Zatim je imanje postalo vlasništvo Švab Karolja koji je dovršio zidanje »Kaštilja«. Poslednji vlasnici ovog veleposeda bili su Karolj i Artur Lederer koji su ujedno bili patronati katoličke crkve. Za vreme stare Jugoslavije Čoka je bila pretežno poljoprivredni kraj i imala je privredu u začetku.

Za vreme okupacije Ledererovo imanje je preuzeto od strane nemaca i uvršteno je u konzorcijum »Hermann Gering Werke«. 1944. godine ove krajeve od okupatora oslobađaju partizanske jedinice i delovi III. Ukrajinskog fronta Crvene armije. 04. avgusta borci Severobanatskog partizanskog odreda oslobodili su logor političkih zatvorenika »Macahumka« kod Čoke. Od 1945. godine pa nadalje Čoka se naglo razvija, formira se državno poljoprivredno dobro Čoka od bivšeg imanja Lederera, Čoka postaje sedište opštine kome pripadaju naseljena mesta Sanad, Ostojićevo, Padej, Jazovo, Crna Bara, Vrbica i Banatski Monoštor.

Broj stanovnika je u stalnom porastu. Broj prosvetnih i kulturnih ustanova raste, privreda odnosno poljoprivreda i industrija se veoma brzo razvijaju. Čoka postaje važan ekonomski, politički i kulturni centar Severnog Banata. Razvoj Čoke je išao uzlaznom linijom sve do početka poslednje decenije 20. veka kada zbog situacije nastale u zemlji počinje stagniranje i propadanje privrede a sa njom i društveno-ekonomskog života stanovnika.

Kulturni život Čoke svodi se na kulturni amaterizam započet u drugoj polovini XIX. veka formiranjem KD »Četrdesetosmi krug« koje je delovalo do 1918 godine. Danas u Čoki postoje Kulturno društvo »Mora Ferenc« čiji članovi neguju mađarski, i KUD »Sveti Sava« koji neguje srpski folklor. Pored ovih društava u Čoki deluje Kamerna scena »Talija« i APD »Orpheus theatar« Čoka. Česte su izložbe radova likovnih umetnika koji stvaraju u Čoki kao i javne priredbe čiji su organizatori navedena društva. U Čoki deluje i matična biblioteka sa zavidnim fondom knjiga.

Od svih sportskih klubova i društava jedino je Stonoteniski klub »Čoka« uspeo da sačuva renome i ugled vrhunskog sportskog kluba u zemlji. Pored njega u Čoki deluju Fudbalski klub »Čoka«, Šahovski klub »Proleter«, Sportski klub za bodi bilding i rekreaciju i Karate klub. Postoje i sekcije bivšeg košarkaškog kluba i rukometnog kluba. Od udruženja građana najbrojniji je udruženje sportskih ribolovaca »Zlatica«, mesna organizacija Crvenog krsta i Ekološko udruženje »Čoka«.

Znamenitosti Čoke svakako su »Kaštilj« sa parkom koji je svrstan u značajne spomenike kulture i stavljen pod zaštitu. Čuveni čokanski vinski podrum jedinstven u zemlji kapaciteta 10.000 vagona vina gde se klimatski uslovi i vlažnost vazduha regulišu na prirodan način (peskom) bez primene savremene tehnologije, što vinima daje poseban kvalitet.

Čokanski atar je poznat kao bogato lovište razne divljači i kao rezervat najveće evropske ptice – droplje. Blizina reke Tise, Zlatice i veliki broj jezera u mrtvajama nastalim presecanjem meandara koja su nezagađena i bogata ribom predstavljaju pravi raj za ribolovce.

 

DEMOGRAFIJA

U naselju Čoka živi 4720 stanovnika. Prosečna starost stanovništva iznosi 40.4 godina (38.6 kod muškaraca i 42.1 kod žena). U naselju ima 1802 domaćinstva, a prosečan broj članova po domaćinstvu je 2.61.

Stanovništvo u ovom naselju veoma je nehomogeno, a u poslednja tri popisa, primećen je pad u broju stanovnika.